|
گروه فعالیت‌های قرآنی: محمد رفعت از مشهـورترین قاریان عصر حاضر و آگاه‌ترین آن‌ها به مواقع وقف و ابتداء در آیات قرآن کریم است، او در قاهـره ولادت یافت و در هـمان جا به رحمت خداوند پیوست؛ بخش پایانی گزارش بررسی شخصیت و ابعاد فنی تلاوت‌های این استاد را پی می‌گیریم.
 |
| «محمد رفعت»؛ امیرالقرّاء و نابغه کم‌نظیر تلاوت قرآن کریم |
در بخش نخست گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، درباره بررسی شخصیت و ابعاد فنی تلاوت‌های استاد محمد رفعت خواندیم، وی قاری نابینایی بود که توانایی شگرفی در خلق الحان مختلف به طور بداهه و همراه با روح تحزن و تصویر معانی در تلاوت قرآن داشته است، همچنین این افتخار نصیب او شد تا نخستین قاری باشد که تلاوت او در تاریخ قرائت قرآن ضبط شد و به ابدیت پیوست.
همچنین خواندیم که استاد «ابوالعینین شعیشع» شیخ‌القراء حال حاضر مصر درباره نحوه آشنایی خود با محمد رفعت چنین می‌گوید: من افتخار شاگردى در محضر استاد را دارم، چرا که از شخصیت وی و تلاوت‌هایش تأثیر بسیار گرفتم، در آن زمان صداى استاد رفعت تنها صدایى بود که از رادیو پخش مى‌شد، این استاد در مکان مرتفعى به تلاوت مى‌پرداخت و من همواره حریص بر دیدار وی بودم.
بخش نخست این گزارش را اینجا بخوانید!
محمد رفعت از زبان استاد «احمد الرزیقی»
استاد «احمد الرزیقى» از قاریان معروف معاصر کشور مصر که دو سال قبل به رحمت خدا رفت، درباره استاد رفعت چنین می‌گوید: شیخ رفعت در قرائات تبحرى کامل داشت، در علم وقف و ابتدا مسلط بود و خداوند در صوت ملکوتى وى نعمتش را به کمال رسانده و نیز به وی شناخت مقامات الحان قرائت را عطا کرده بود، چنان که استاد آیه‌اى را در مورد وعده‌هـا و توصیف بهـشت تلاوت مى‌کرد، در آن آیه نغمه و آهـنگى را انتخاب مى‌کرد که شنونده کیفیت بهـشت را مى‌توانست تجسم کند و یا اگر آیه‌اى را در مورد عذاب تلاوت مى‌کرد با انتخاب الحان مناسب، شدت عذاب و آتش جهـنم را به مستمع مى‌فهـماند.
استاد رفعت مدتی را از رادیو کناره گرفت، اما پس از آن‌که باز به رادیو بازگشت، آرامش و اطمینان، قلوب تمامى مسلمانان را در بر گرفت، چرا که او چون اسطوره‌اى در میان مردم مطرح بود، منزلش نیز میعادگاه عاشقان علم و ادب و مؤمنان و ملحّنان بزرگ بود و آنان هـمواره بر این مهـم اذعان دارند.
وفات استاد
سرانجام این ستاره پرفروغ و اسطوره تلاوت قرآن کریم در سال 1369 هجری قمری، مطابق با سال 1328هجری شمسی در سن 69 سالگى در شهر قاهـره خاموش شد، گرچه یادش هـرگز در خاطره‌ها از بین نخواهد رفت.
| «احمد الرزیقی»: |
| رفعت در قرائات تبحرى کامل داشت و خداوند در صوت ملکوتى وى نعمتش را به کمال رسانده و نیز به وی شناخت مقامات الحان قرائت را عطا کرده بود چنان که اگر آیه‌اى را در مورد عذاب تلاوت مى‌کرد با انتخاب الحان مناسب، شدت عذاب و آتش جهـنم را به مستمع مى‌فهـماند |
زندگى و شرح حال این استاد و قارى بزرگ جهـان را که خدمتى شایان در علم قرائت براى عاشقان این راه به انجام رسانیده است، موّرخانى بزرگ از جمله «خیر الدین زرگلى» در کتاب الأعلام و مذاکرات با عکس درج کرده است، هـمچنین روزنامه‌های «الصحف‌المصریة» و «اخبارالیوم» مورخه 1950 میلادی، هم‌زمان با فوت استاد محمد رفعت، به درج شرح حال و زندگى‌نامه این قارى قرآن پرداختند.
خیرالدین زرگلى در کتاب خود چنین مى‌نویسد: محمد رفعت، از مشهـورترین قاریان عصر حاضر و آگاه‌ترین آن‌ها به مواقع وقف و ابتداء در آیات قرآن کریم است، او در قاهـره ولادت یافت و در هـمان جا به رحمت خداوند پیوست و در آغاز کودکى روشنایى دو چشمش را از دست داد.
استاد رفعت در زمینه وقف و ابتدا و تجوید و ترتیل قرآن سبکى متمایز ابداع کرد، صوت زیبا و دلنشین او چنان بود که قلب‌ها را مسحور ساخته و شیفته خویش مى‌کرد و با الحان و نغمات موسیقایى تلاوت قرآن کریم آشنا بود و تلاوت‌هـاى بسیارى از این استاد در رادیوى مصر و لندن برجای مانده است.
تحلیلی درباره زندگانی استاد «محمد رفعت»
همان‌گونه که در مطلع کلام ذکر شد محمد رفعت را باید از جمله اولین‌های فن تلاوت قرآن کریم دانست، قاری نابینایی که توانایی شگرفی در خلق الحان مختلف به طور بداهه و همراه با روح تحزن و تصویر معانی دارد.
صاحب‌نظران عمر تلاوت وی را به دو دوره تقسیم می‌‌کنند، دوره نخست پیش از سال 1932 میلادی و ظهور میکروفون که وی به رغم هنرنمایی و اجرای ظرایف فنی در تلاوت، به دلیل کمبود قوت و رسایی صوت نتوانسته بود تمامی هنر و استعداد خود را بروز داده و مخاطبان فراوانی را جذب کند و بنابر مدارک موجود، همواره در سایه قاریان بزرگی چون «علی محمود» و «عبدالفتاح شعشاعی» که از قوت صدای بسیار بیشتری برخوردار بوده‌اند قرار داشته است.
اما دوره دوم حیات او مربوط است به پس از ظهور میکروفون که به واسطه انتقال صدای وی به مسافت‌های بیشتر، ظرافت‌های تلاوت وی بیشتر نمایان شده و به عنوان قاری اول مصر مطرح شد، در مجموعه آثار برجای مانده از وی به جز موارد اندکی، غالباً با تلاوت‌هایی مواجه می‌شویم که ناقص یا مخدوش بوده و به دلیل انجام عملیات فنی بر روی آن‌ها برای ترمیم، شاید به درستی منعکس کننده اصل صدای وی نیز نباشد، اما با همین وضعیت نیز منابع بسیار مهم و میراثی گران‌بها برای ما و آیندگان به شمار می‌رود.
گفته‌اند «محمد عبدالوهاب» مشهورترین موسیقی‌دان عرب در قرن بیستم، طریقه و سبک موسیقی خود را از سبک تلاوت مرحوم رفعت اخذ کرده است، این بهره‌مندی شامل طریقه اختلاس نفس، تجزیه انواع و اشکال مختلف ادایی، سبک خاص او در قفله‌ها، امتداد صوتی و شیوه حرکت به سمت جواب‌ها و سپس نزول به قرارها و سرانجام شناخت چگونگی مکث‌ها و حرکت‌ها در مواضع مناسب می‌‌شود، مایه‌های اصلی بسیاری از ردیف‌های تلاوت قاریان بعدی را نیز می‌توان در تلاوت‌های این استاد یافت.
تحلیلی کوتاه درباره تلاوت‌های استاد «محمد رفعت»
طنین و زنگ صدای استاد محمد رفعت را شاید به هیچ صدای دیگری نتوان تشبیه کرد، صدایی با زنگ خاص که گوش آدمی را به شدت تحت تأثیر حزن ذاتی خود قرار داده، سرشار از تحریرهای ریز و درشت و انعطاف‌پذیری بالاست که هر لحظه قادر است از درجه به درجه دیگر منتقل شود، وی از جمله قاریانی است که ارتفاع صوتی افزون‌تری را در استخدام الحان قرآنی در آورد.
| وفات استاد |
| سرانجام این ستاره پرفروغ و اسطوره تلاوت قرآن کریم در سال 1369 هجری قمری، مطابق با سال 1328هجری شمسی در سن 69 سالگى در شهر قاهـره خاموش شد، گرچه یادش هـرگز در خاطره‌ها از بین نخواهد رفت |
مساحت طبیعی صدای او را در حدود 5/2 اکتاو (دیوان) یا 18 درجه صوتی برآورد کرده‌اند که قادر است از طریق تصنعی، سه درجه دیگر نیز بر آن بیفزاید و به این ترتیب به جواب جواب درجه La (حسینی) برسد. (کتاب پژوهشی در جلوه‌های موسیقایی هنر تلاوت نوشته غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی)
خصوصیات لحنی تلاوت وی نیز عبارتند از: 1) استفاده از تمامی مقامات اصلی عربی که البته نقش مقام‌های بیات، صبا و حجاز بیشتر نمایان است، شروع تلاوت وی در مقام بیات همراه با چاشنی مقام صبا و روش وی صعود درجه به درجه صوت است اما پس از هر بار صعود به درجه بالاتر، تمایل بازگشت به سمت قرار در تلاوت او به چشم می‌خورد. 2) انتقال مکرر از مقام بیات به مقامات هم‌درجه چون صبا و حجاز، همچنین شاخه‌های فرعی بیات و سپس بازگشت به مقام بیات و استفاده نادر از جوابات (جواب جواب اصطلاحی) اما با شیوه‌ای منحصر به‌فرد (این جوابات به طور معمول ترکیبی از دو یا سه مقام است) و انجام صعودها و نزول‌هایی که غالباً در یک ردیف یا نغمه است.
گزارش از: سیدجاسم موسوی
تلاوت‌های تحقیق استاد «محمد رفعت» را اینجا بشنوید!
منابع:
1. سایت اینترنتی استاد «محمد رفعت»
2. سایت قاریان قرآن کریم
3. سایت صدای قرآن
4. سایت آوای آسمانی
5. کتاب پژوهشی در جلوه‌های موسیقایی هنر تلاوت نوشته غلامرضا شاه‌میوه اصفهانی
6. کتاب نگاهی به زندگانی قاریان مشهور قرآن کریم
7. تلاوت‌های استاد محمد رفعت | 
